პირველადი ჯანდაცვის რეფორმისას საქართველომ საკუთარი მოდელი უნდა შექმნას

საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტროს მუშაობაში, ჯანდაცვის სისტემის სრულყოფის მიზნით, აპრილის თვიდან ჩართულია საერთაშორისო საკონსულტაციო კომპანია Global Alliance for Health and Social Compact. 

კომპანიის ექსპერტები საუბრობენ იმ მიმართულებებზე, რომლებზეც „გლობალური ალიანსი“ საქართველოში მუშაობს. ექსპერტმა გენადი ცურკანუმ გამოყო რიგი პრობლემებისა, რომლებიც შემაფერხებელია ქართული ჯანდაცვის სისტემისათვის და გაგვიზიარა საკუთარი ხედვები ამ პრობლემების აღმოსაფხვრელად.

–სამინისტროში მიდის მზადება საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ოპტიპიზაციისთვის. როგორ აფასებთ ამ პროგრამას მთლიანობაში? 

– ამჟამად ჩვენ ამ პროგრამის ეფექტურობის ანალიზზე ვმუშაობთ. უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველო ერთ–ერთი პირველი ქვეყანაა რეგიონში, რომელმაც საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამა შემოიღო. ეს იყო წინგადადგმული ნაბიჯი. არ უნდა შევუშინდეთ შეცდომებს. ყოველი სიახლე უნდა გავაუმჯობესოთ და ყველაფერს დრო გვიჩვენებს.

ამ პროგრამის მიზანი გახლავთ უფრო ხელმისაწვდომი გახდეს სამედიცინო მომსახურება მოსახლეობისთვის, განსაკუთრებულათ კი სოციალურად შეჭირვებული ფენებისთვის. მივაღწიოთ იმას, რომ ეს მომსახურება ფინანსურად მისაღები იყოს მოსახლეობისთვის, თითოეული ოჯახისათვის. სამედიცინო მომსახურებაზე გაწეული ხარჯი ოჯახისთვის კატასტროფული არ უნდა იყოს. ადამიანმა არ უნდა გაყიდოს სახლი, ქონება, რათა გაიკეთოს სასწრაფო ოპერაცია ან უმკურნალოს გამწვავებულ დაავადებას.

სწორედ ეს გახლავთ მიზანი საყოველთაო ჯანდაცვისა ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც ის ხორციელდება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ. 

მე არ ვსაუბრობ იმ ქვეყნებზე, სადაც განვითარების დონე მაღალია, ღარიბი მოსახლეობის რიცხვი კი დაბალი. აქ საუბარია ევროპის სამხრეთ ნაწილის რეგიონებზე, სადაც არის გარკვეული პრობლემები და ეს პრობლემები დაკავშირებულია იმასთან, რომ ადრე, ჯერ კიდევ 20 წლის წინ, ამ ქვეყნებში მოქმედებდა ჯანდაცვის სხვა სისტემა,რომელიც დაფუძნებული იყო მხოლოდ დანახარჯებზე. ახლა მიმდინარეობს რეფორმა ახალ სისტემაზე გადასასვლელად.

როგორც მე მაქვს ინფორმაცია, საქართველოში, წინა წლებში, უფრო მეტად იყო განვითარებული კერძო სამედიცინო სისტემა. მაგრამ კერძო სამედიცინო სისტემას ყოველთვის არ შეუძლია გადაჭრას ის პრობლემები, რომლებთან შეჯახებაც უწევს მცირე შემოსავლის მქონე ან უპოვარ მოქალაქეებს. მათ არ შეუძლიათ იყვნენ დაზღვეულნი კერძო სადაზღვეო კომპანიაში.

სახელმწიფოს ვალია, იზრუნოს მათზე და უზრუნველყოს თანაბარი წვდომა ხარისხიან სამედიცინო მომსახურებაზე ყველა ადამიანისთვის, მიუხედავად მათი სოციალური მდგომარეობისა. 

ჩვენი მიგვაჩნია, რომ საქართველოში სწორად უნდა იყოს შერჩეული სამედიცინო მომსახურების ის სახეები, რომლებიც ჩართულნი უნდა იყვნენ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში. ეს მოიცავს გარკვეულ სამედიცინო დახმარებას, საოჯახო მედიცინას, გადაუდებელ მდგომარეობას, ამბოლატორიული სპეციალიზირებული დახმარების ფორმას. სტაციონარულ სექტორში შერჩეული იყო კრიტიკული მდგომარეობები, მწვავე მდგომარეობა, ასევე გეგმიური ოპერაციები, მაგალითად, ონკოლოგიური ავადმყოფობები, რომელთა გადადებაც არ შეიძლება. რა თქმა უნდა, ქიმიოთერაპიაც მეტად მნიშვნელოვანია.

ადამიანს უნდა შეეძლოს მიიღოს წამლები და ბოლო ქვეპირობა ამ პროგრამისა არის სრული ან ნაწილობრივი კომპენსაცია მკურნალობისთვის და მოხმარებული წამლებისთვის. ამ ელემენტს, კომპენსაციას ვგულისხმობ, ფისკალური ეფექტი ჯერ კიდევ არ მოუტანია.

– შეიძლება იმიტომ, რომ სახელმწიფოს მონაწილეობა ამ მიმართულებით სედარებით მცირეა? 

– ვფიქრობ, ჯანდაცვის სამინისტრო სწორად მოიქცა, როცა მედიკამენტებზე გაწეული დანახარჯების კომპენსაცია მცირე პაკეტით დაიწყო, რამდენადაც ეს გადაწყვეტილება გამომდიანრეობს რეალურად არასტაბილური რესურსებიდან. საერთოდ კი წამლის ღირებულების მექანიზმი საქართველოსთვის მეტად მნიშვნელოვანია და, რაღა თქმა უნდა, ის პროგრამაში ჩართული უნდა იყოს და არის კიდეც. სტატისტიკის მიხედვით, საქართველოს მოსახლეობის საერთო ხარჯების 60% წამლებზე მოდის.

სახელმწიფოს მიერ წამლებზე გაწეული ხარჯი კი სახელმწიფო ხარჯის მცირე – 35%–ს შეადგენს. საჭიროა ვიცოდეთ, რომ ჯანდაცვაზე გაწეული სახელმწიფო ხარჯი ეს მხოლოდ საქართველოს ჯანდაცვის საერთო ხარჯის მცირე ნაწილია. 

–არის თუ არა პრაქტიკული დასკვნა იმასთან დაკავშირებით, რა უნდა შეიცვალოს საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში და როგორ? 

– ყველაზე სუსტი რგოლი სტაციონარული სამედიცინო მომსახურებთან დაკავშირებით – მათი გადახედვის მეთოდებია. ასევე კონტროლი იმისა, რომ არ მოხდეს ამ მომსახურების არაარგუმენტირებული მიწოდება. პროგრამის ფარგლებში ყველა მომსახურება უნდა იქნას მიწოდებლი სამედიცინო ოქმის, გაიდლაინებისა და იმის შესაბამისად, თუ რა არის საჭირო პაციენტის ჯანმრთელობისთვის. პაციენტს არ უნდა გაუკეთდეს ოპერაცია მხოლოდ იმიტომ, რომ ის პროგრამაში ხვდება.

თუ არის საშუალება, უნდა იქნას გამოყენებული მკურნალობის სხვა მეთოდები. მაგალითად, საქართველოში აღინიშნება საშვილოსნოს ამოკვეთის ოპერაციების მომრავლება. საეჭვოა, რომ ასეთი შემთხვევების რიცხვი გაიზარდა. ისმის კითხვა, მხოლოდ იმიტომ უნდა გავაკეთოთ მსგავსი ოპერაციები, რომ ის პროგრამაშია გათვალისწინებული და ამაში იხდიან?! დიახ, რაღაც რეგულატორული მექანიზმები ჩადებულია პროგრამაში, მაგრამ საჭიროა მათი, კიდევ უფრო გაფართოება.

აუცილებელია სოციალური მომსახურების სააგენტოს შესაძლებლობების გაფართოებაც. ე.ი. აუცილებელია კონტროლი დაწესდეს იმაზე, როგორ იხარჯება სახელმწიფო თანხები, როგორ იძლევიან ინფორმაციას საავადმყოფოები, როგორ დაინიშნა პაციენტის ესა თუ ის სამედიცინო მომსახურება და ა.შ. ამისთვის, თუ საჭირო გახდა, უნდა შევიდეს ცვლილებები, როგორც კანონმდებლობაში, ისევე ნორმატიულ აქტებში.

დავუბრუნდები სტაციონარულ სექტორში სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ მოქმედ მეთოდებს. ამჟამად დაფინანსება ხდება ყველა მომსახურებაზე. პროვაიდერები, ლოგიკურად, დაინტერესებულნი არიან განკურნების შემთხვევების გაზრდით, რათა მიიღონ უფრო მეტი თანხები სახელმწიფოსგან. ხარჯების ოპტიმიზაციის მიზნით აუცილებელია შემოვიღოთ ფინანსების ახალი რეგულირების მექანიზმი.

ასეთი მექანიზმი – DRG-ის (დიაგნოსტიკასთან დაკავშირებული ჯგუფები) საფუძველზე, მკურნალობის ღირებულების გაანგარიშება უკვე კარგად არის აპრობირებული მსოფლიოში. ე.ი. დიაგნოსტიკურად დაკავშირებული დაავადებების შემთხვევები ერთ ჯგუფში ერთიანდებიან, ჩარჩოებში კი გამოყოფენ იმ შემთხვევების ქვეჯგუფებს, რომელთა მკურნალობა თითქმის ერთი და იგივე თანხა ჯდება და ასე დგინდება საშუალო ფასი.

ასეთი ქვეჯგუფები შეიძლება იყოს რამდენიმე ასეული. ასეთ შემთხვევაში, სახელმწიფო გადახდები სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიერ საავადმყოფოებისადმი ხორციელდება ამ საშუალო თანხებითა და არა თითოეულ შემთხვევაში ცალკ–ცალკე. ეს ხელს შეუწყობს, რომ ფული დაიხარჯოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აუცილებელია მკურნალობა და პროვაიდერებმაც შეასრულონ ის მომსახურება, რომელიც აუცილებელია მოსახლეობისთვის და არა თავად პროვაიდერისთვის.

– სხვადასხვა კერძო კლინიკას ერთი და იმავე სამედიცინო მომსახურებაზე სხვადასხვა ტარიფები აქვს. უნდა შემოვიღოთ უნიფიცირებული ტარიფები? რამდენად აწყობს ეს კერძო სექტორს? 

– რა თქმა უნდა, საჭიროა უნიფიცირებული ტარიფები ყოველი ქვეჯგუფისთვის. ტარიფის რაოდენობა ახლოს უნდა იყოს საბაზრო ღირებულებასთან. ჩვენ ამის რეკომენდაციას ვაძლევთ ჯანდაცვის სამინისტროს, მით უფრო, რომ საქართველოში შედარებით კარგადაა განვითარებული ინფორმაციის გაცვლის ელექტრონული სისტემა. თუ ის ამას მიიღებს, მაშინ საჭირო გახდება ამ მეთოდიკის დეტალური შემუშავება.

რაც შეეხება საავადმყოფოებს, მთელს მსოფლიოში, მათ ფინანსური თვალსაზრისით, ხელს აძლევს საქმე ჰქონდეთ ამგვარ მეთოდიკასთან, რადგან ეს გაბერილი ადმინისტრაციული ხარჯის შემცირების საშუალებას იძლევა. ამჟამად, საქართველოში საავადმყოფოები წარუდგენენ სამინისტროს ყოველი მანიპულაციის ანგარიშს, ეს კი უამრავი ფურცელია და დახარჯული დროა.

დღეს საავადმყოფოები სოციალურად ყველაზე დაუცველი ადგილია საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში სახელმწიფო სახსრების ხარჯვის არაეფექტურობის თავლსაზრისით. ტექნიკურად, ამ საკითხით დაინტერესებული უნდა იყოს ჯანდაცვის სამინისტრო, მაგრამ თუ საჭიროა, მას დაეხმარებიან საერთაშორისო ექსპერტები.

– კონკრეტულად რომელ ქვეყნებში მოქმედებს გათვლების ამგვარი სისტემა? 

– ეს სისტემა მუშაობს ყოფილი სოციალური ბანაკის ქვეყნებში – ბულგარეთში, რუმინეთში, მაკედონიაში, მოლდოვაში, ბალტიის ყველა ქვეყანაში, აღარაფერს ვამბობ კაპიტალისტურ ქვეყნებზე. ეს ავსტრალიური მოდელია და შედეგებიდან გამომდინარე, ასეთი მოდელი ყველასთვისაა მისაღები – სახელმწიფოსთვისაც და კერძო სექტორისთვისაც.

– საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ოპტიმიზაციის შედეგად შეიძლება ამ ჩარჩოებში შეიცვალოს სამედიცინო მომსახურების შესაბამისი პაკეტები? 

– რა თქმა უნდა. სახელმწიფოს შეუძლია გაზარდოს მომსახურების რაოდენობა ან ამ მომსახურების ფინანსირების დონე იმ საშუალებების ხარჯზე, რომელიც მობილიზებულია ხარჯების ეფექტიანობის გაზრდის შედეგად. რაც შეეხება ხარჯების ეფექტურობას, არის ასეთი გამოთქმა: „რომელ ავადმყოფს სჭირდება ოქროს საწოლი“?! ავადმყოფს სჭირდება სამედიცინო დახმარება, მას, პირველ რიგში, სჭირდება მკურნალობა და არა სასტუმროს პირობები.

რა თქმა უნდა, ზოგიერთ კერძო კლინიკას, რომელიც იზიდავს ფინანსურად უზრუნველყოფილ პაციენტებს, აქვს ასეთი სასტუმროს პირობები, თუკი მდიდარი ადამიანი ისურვებს ოქროს საწოლს და მზადაა ამაში გადაიხადოს, კი ბატონო, მაგრამ სახელმწიფომ არ უნდა გადაიხადოს ასეთი პირობებისთვის თანხა, თუკი მკურნალობის თვალსაზრისით, შედეგი იგივე იქნება.

– ამჟამად საქართველოში ჯანდაცვის პირველადი რგოლის გაძლიერებისთვის მზადდება ახალი რეფორმა. ცნობილია, რომ მოსამზადებელი სამუშაოებს ჯანდაცვის სამინისტრო ახორციელებს და მას კონსულტაციას „გლობალური ალიანსი“ უწევს. რა ეტაპზეა ამჟამად ეს რეფრომა? 

– ამჟამად ჩვენ ვმუშობთ საქართველოში პირველადი სამედიცინო დახმარების პროგრამის განვითარებაზე. ეს მოიცავს ყველაფერს – დაწყებული ადამიანური რესურსებით და დამთავრებული ორგანიზაციული სექტორით. მიზანი კი გახლავთ საქართველოში პირველადი ჯანდაცვის სისტემის გრძელვადიანი განვითარება.

მოგიყვანთ მაგალითს, შეერთებული შტატების ჯანდაცვის სისტემა სახელმწიფო პროგრამებზე, მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე ხარჯავს ბევრად მეტს, ვიდრე დიდი ბრიტანეთი, მაგრამ ბრიტანელები ამერიკელებზე ბევრად უფრო ჯანმრთელები არიან. საქმე კი ის არის, რომ დიდ ბრიტანეთს აქვს შესანიშნავი პირველადი სამედიცინო რგოლი, რომელიც რეალურად მუშაობს და რომელშიც სახელმწიფო ინვესტიციას დებს.

მსოფლიოს ვერცერთი ქვეყანა, რომლის ჯანდაცვის სიტემაც მიმართულია საავადმყოფოების მომსახურებაზე, ვერ შეასრულებს მიზანს და ვერ მიაღწევს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესამჩნევ გაუმჯობესებას. მხოლოდ ქვეყნებმა, რომელთაც აქვთ კარგი პირველადი ჯანდაცვა, შეძლეს მოსახლეობის ჯანმრთელობის მაღალი დონის მიღწევა.

– ცოტა ხნის წინ, საქართველოში ჩატარდა კონფერენცია პირველად ჯანდაცვაზე, რომელშიც მონაწილეობდენ დელეგატები მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ბევრი მათგანი აღნიშნავდა, რომ უპირატესობას ანიჭებენ, სწორედ ბრიტანულ მოდელს. როგორია თქვენი მოსაზრება ამასთან დაკავშირებით? 

– არ უნდა ვისაუბროთ ბრიტანული მოდელის პირდაპირ გადმოღებაზე, უნდა შევქმნათ საკუთარი. ხშირად საჭირო არ არის პირდაპირ კოპირება გავუკეთოთ რომელიმე ქვეყნის მოდელს. საუბარი შეიძლება მხოლოდ კონცეფციაზე, მაგრამ ბრიტანული კონცეფცია, ამ თვალსაზრისით, არაფრით გამოირჩევა ფრანგული ან ესტონურისგან. საქართველომ საფუძვლად ეს უნდა აიღოს. თვითონ მოდელი კი ქვეყნის შესაძლებლობებზეა დამოკიდებული. მინდა აღვნიშნო, რომ მხოლოდ სისტემის მონიტორინგზე, ბრიტანეთი მილიარდებს ხარჯავდა.

– როგორია თქვენი რეკომენდაცია პირველადი რგოლის მუშაკთა კვალიფიკაციასთან დაკავშირებით? 

– ოჯახის ექიმებს უნდა ვასწავლოთ მკურნალობა. ავადმყოფების მკურნალობისას აუცილებელია, რომ ჰქონდეთ პროტოკოლები, როლმებზე დაყრდნობითაც იმუშავებენ. საქართველოში არსებობს რიგი პროტოკოლებიი, ეს ძალიან კარგია და თანდათან ისინი უფრო მეტი იქნება. რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, 2–3 წელიწადში ეს პროტოკოლები მკურნალობის ახალი მეთოდების გათვალისწინებით უნდა იცვლებოდეს და ა.შ. ასე, რომ ეს სისტემატური სამუშაოა.