ონკოლოგიის არასკმარისი დაფინანსება – ექსპერტების არგუმენტები, თუ რატომ უნდა შეიცვალოს „საყოველთაო ჯანდაცვის“ პროგრამა

ბოლო პერიოდში ექსპერტები და სადაზღვევო კომპანიები აქტიურად საუბრობენ იმის შესახებ, რომ საყოველთაო ჯანდაცვის მოცვის გაზრდისა და პროგრამის ფინანსების ეფექტიანად განკარგვისთვის აუცილებელია ამ პროგრამის დიზაინის შეცვლა და უნივერსალური საბაზისო სადაზღვევო სტანდარტის შემოღება. ეს იქნება მინიმალური პაკეტი,  რომელზე უარესი პირობების შეთავაზებაც სადაზღვევო კომპანიებს აეკრძალებათ.  მართალია, ექსპერტებს შორის განსხვავებული მოსაზრებებია იმასთან დაკავშირებით, უნდა „შეუშვას“ თუ არა სახელმწიფომ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში სადაზღვევო კომპანიები, თუმცა, ამ საკითხში სხვადასხვა აზრის მქონე სპეციალისტებიც კი თანხმდებიან, რომ უნივერსალური, სტანდარტიზებული პაკეტის შემოღება აუცილებელია, რათა ადამიანებს ყველაზე აუცილებელი და კრიტიკული სერვისები დაუფინანსდეს.

იმის მაგალითი, რომ ქვეყანაში ჯანდაცვა უნივერსალური არ არის, ონკოლოგიური სფეროა. მიუხედავად იმისა, რომ წინა წლებთან შედარებით მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებულია, მაინც სახეზეა ორი ტიპის პრობლემა: პირველი შეეხება პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ფარგლებში. მათთვის გამოყოფილი წლიური ლიმიტი (20-23 ათასი ლარი) არ არის საკმარისი და მთელი რიგი სიმსივნეების დროს ისინი იძულებული არიან შეწყვიტონ მკურნალობა ან თავიდანვე აირჩიონ ნაკლებეფექტური, მაგრამ ფინანსურად დამზოგველი რეჟიმები. შედეგად მკურნალობაც და სახელმწიფოს მიერ გაწეული ხარჯებიც არაეფექტურია.  მეორე პრობლემა შეეხება მოქალაქეებს, რომლებიც სარგებლობენ კერძო დაზღვევით, სადაც მცირე გამონაკლისების გარდა, პაციენტებს არ აქვთ ხელმისაწვდომობა მედიკამენტოზური მკურნალობის იმ მოცულობაზეც კი, რასაც საყოველთაო ჯანდაცვის პაკეტი ფარავს.

ჯანდაცვის ექსპერტი აკაკი ზოიძე ერთ-ერთია, რომელიც დიდი ხანია საუბრობს, რომ აუცილებელია არსებობდეს მინიმალური სტანდარტული პაკეტი, რაც ჯანმრთელობაზე ყველა მოქალაქის უფლებას აუცილებელ სტანდარტზე აიყვანს და ამ კუთხით მათ უფლებებს „გაათანაბრებს“. თუმცა ამაზე მუშაობაა საჭირო, რომ პაკეტები არ გაძვირდეს, ასევე მოსაფიქრებელია ხარისხზე კონტროლის სისტემა.

კითხვაზე, თუ რატომ არ დაიძრა ეს თემა დღემდე, მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის განვითარების ხედვა 2030 წლისთვის ერთიანი სტანდარტიზებული პაკეტის შემოღებას გულისხმობს, ზოიძე ამბობს, რომ  „ყველგან ყველაფერი წერია,“ თუმცა პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ ვერ გადაიდგა ამ მიმართულებით რეალური ნაბიჯები – პოლიტიკური ნების არარსებობის თუ სხვა რამის გამო – მას პასუხი არ აქვს.

ზოიძე ამბობს, რომ უნივერსალური პაკეტის შემოღების მიზანი უნდა იყოს საჭირო სერვისების დაფარვა და კატასტროფული ხარჯების თავიდან აცილება.  “2013 წელს ჩვენ დავიწყეთ ძალიან კარგი პროგრამა და ახლა გაჩერება არ გამოვა. ამ პაკეტით, პირველ რიგში, უნდა დაიფაროს ქრონიკული მედიკამენტების ღირებულება, რადგან ჯიბიდან გადახდები საქართველოში არის ძალიან მაღალი და 40%-მდეა,“ – აცხადებს ზოიძე. მისი თქმით, დღეს მოქმედი სისტემით, სახელმწიფო არის პასიური გადამხდელი, რომელიც არ აკონტროლებს, რას ყიდულობს პაციენტისთვის.

„ჩვენ უნდა ვყიდულობდეთ ჯანმრთელობას, პრევენციას, ჩვენ კი დღეს არაფერს არ ვყიდულობთ. ჩვენ უბრალოდ ვიხდით. წარუდგენენ ანგარიშს, შემდეგ სახელმწიფო იხდის და ა.შ. ამას ჰქვია აქტიური შემსყიდველი, სტრატეგიული შესყიდვა კი ჩვენს სისტემაში არ ხდება,  რომლითაც შესაძლებელი იქნებოდა უტილიზაციის მართვა ანუ რაციონალური მოხმარების უზრუნველყოფა იმ მომსახურების, რაც ადამიანს სჭირდება და არა – რაც გინდა, რომ შენ მიყიდო. დღეს თითქოს დაზღვეულები ვართ და ვიხდით საკმაო თანხას სადაზღვევო პაკეტში, მაგრამ ჩათვალეთ, რომ მაგალითად მე პირველადი ჯანდაცვა არ მაქვს. სახელმწიფომ რომ დააწესოს დაზღვევის  სტანდარტული პროდუქტი და სავალდებულო დაზღვევის ელემენტები შემოიტანოს, ეს იქნებოდა პირველი ნაბიჯი,“– აცხადებს აკაკი ზოიძე.

ჯანდაცვის ყოფილი მინისტრის ზურაბ ჭიაბერაშვილის თქმით კი, სისტემური პრობლემა ისაა, რომ ჩვენ გვაქვს ერთი გადამხდელის პრინციპი, როდესაც სამედიცინო სექტორს შემთხვევების 80%-ში ფულს სახელმწიფო უხდის, ხოლო როდესაც მთავრობა თან ფულს იხდის და თან ხარისხი უნდა გააკონტროლოს, ასეთ შემთხვევაში სახელმწიფო, რომელსაც ფული არ ყოფნის, ყოველთვის გადახრილია იქითკენ, რომ ნაკლები ფული გადაიხადოს.

„დღევანდელი სისტემით ზარალდებიან კერძო დაზღვევის მქონე ადამიანები და ის პაციენტებიც,  რომლებიც სახელმწიფოზე არიან „ჩამოკიდებულები“, რადგან ჯიბიდან მეტის გადახდა უწევთ. ოჯახებისთვის კატასტროფული დანახარჯები გაზრდილია. გარდა ამისა, ჩვენც კი, ვინც სახელმწიფოზე არ ვართ დამოკიდებული და გვაქვს პაკეტები, რომლის ფულსაც ჩვენ თვითონ ვიხდით, ვზარალდებით იმიტომ, რომ მთლიანად სისტემაში ხარისხი არ არის და სისტემა ხარჯთარაეფექტურია. ეს აისახება ჩვენზე იმით, რომ ყოველწლიურად სადაზღვევო პაკეტები გვიძვირდება. ანუ სისტემა ჯამურად ყველასთვის ცუდად მუშაობს. სადაზღვევოებიც ზარალდებიან და სახელმწიფოც სულ წუწუნებს, რომ ფული არ ჰყოფნის. დღევანდელ სისტემაში ფულის ჩადება არანაირ ეფექტს პაციენტების მკურნალობის ხარისხსა და გამოსავალზე არ იძლევა. პრობლემა არის დაფინანსების წესში, როდესაც 2013 წელს სადაზღვევო პრინციპიდან გადავედიოთ ერთი შემსყიდვბელის პრინციპზე,“- აცხადებს ჭიაბერაშვილი. ის ემხრობა მოსაზრებას, რომ სახელმწიფომ ჯანდაცვის მართვაში კერძო სადაზღვევო სექტორი უნდა შეიყვანოს, და ამის სასარგებლოდ შემდეგი არგუმენტი მოჰყავს: „2007 წელს კერძო დაზღვევით დაზღვეული იყო 60 ათასი ადამიანი, 2012 წელს – ნახევარი მილიონი. ასეთი 8-მაგი ზრდა იყო არა მხოლოდ ეკონომიკური ზრდის, არამედ იმის შედეგი, რომ პროცესს სადაზღვევო კომპანიები მართავდნენ და ფასიც მუდმივად ქვემოთ მოდიოდა. 2013-ში, როცა ახალ სისტემაზე გადავედით, კერძო სადაზღვევო სექტორს დაზღვეულები არ მომატებია. სახელმწიფოს უნდა უნდოდეს, რომ დაეხმაროს გაჭირვებულებს, მაგრამ რაც შეიძლება მეტმა ადამიანმა თავისით შეძლოს დაზღვევის ყიდვა. ის, რომ კერძო დაზღვევაში ჩართული ადამიანების რაოდენობა არ გაზრდილა, ცალსახად მიუთითებს იმაზე, რომ ხარჯთარაეფექტიანი სისტემა გვაქვს.“

უნივერსალური სადაზღვევო პაკეტის შექმნის აუცილებლობაზე საუბრობს დაზღვევის კიდევ ერთი ექსპერტი თენგიზ შერგელაშვილი, რომელიც აღნიშნული პაკეტის არსს ასე განმარტავს:  მილიონერია ადამიანი თუ სოცდაუცველი, ამის მიუხედავად ნებისმიერი მოქალაქე უნდა იყოს დაცული სტანდარტიზებული პაკეტით.  ქართული რეალობიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილი იქნებოდა, კარგი ჩარჩოს შემთხვცევაში, ამ სისტემაში კერძო სადაზღვევო კომპანიები ჩაერთონ, რაც ჯანდაცვის სამინისტროს საოპერაციო ტვირთს მოაცილებს და ეს მას უფრო ეფექტიანს გახდის.  რაც შეეხება სადაზღვევო პრემიას, მასში სახელმწიფო უნდა მონაწილეობდეს  სხვადასხვა სოციალური ჯგუფებისთვის სხვადასხვა სახით „შეხიდებით“. კერძოდ, იქნებიან ჯგუფები, რომლებსაც პრემიას სრულად დაუფინანსებს სახელმწიფო, გარკვეული კატეგორიის ადამიანების შემთხვევაში კი პრემია საშემოსავლო გადასახადიდან გაიქვითება. ამასთან, პაკეტში ჩადებული უნდა იყოს ოჯახის არასწრულწლოვანი წევრების დაზღვევის ვალდებულება და ასეთი პაკეტი უნდა იყოს გრძელვადიანი, 2-3-წლიანი.

  „ამ სისტემის არსი იმაშია, რომ სახელმწიფო პაკეტში კი არ ეუბნება ადამიანებს, შენ ეს ანალიზი გეკუთვნის და შენ – სხვაო. სამედიცინო სერვისების ჩამონათვლით კი არ არეგულირებს სოციალურ ჯგუფებს, არამედ სადაზღვევო პრემიებში შეხიდებით,“ – აცხადებს შერგელაშვილი.

იმას, რომ საყოველთაო ჯანდაცვა სულ უფრო მეტ თანხებს მოითხოვს, სტატისტიკაც ადასტურებს: ჯანმრთელობის ეროვნული სააგენტოს ვებგვერდზე განთავსებული სტატისტიკის თანახმად, რომლის ყველაზე ახალი მონაცემი 2020 წელს ასახავს, საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამით დაფინანსებულ ონკოლოგიურ პრეპარატებზე ანაზღაურებული თანხების მოცულობა წლიდან წლამდე იზრდება. 2020-ში ამ თანხამ 41 მილიონ ლარამდე შეადგინა, წინა წელს ეს მონაცემი 24 მილიონამდე იყო, მანამდე კი 21 მილიონამდე. ეს მონაცემი ადასტურებს, რომ ისეთი კრიტიკული დაავადებების მართვა, როგორიც მაგალითად ონკოლოგიაა, მოითხოვს გაცილებით მეტ თანხას, ვიდრე სახელმწიფოს რესურსია. აქედან გამომდინარე, სისტემის სტრუქტურული ცვლილების აუცილებლობა სულ უფრო მეტ დამაჯერებლობას იძენს. მთავარი სახელმწიფოს პოლიტიკური ნებაა, რომელმაც ამ თემაზე ფართო დისკუსია უნდა დაიწყოს, რათა ადამიანებს, მძიმე დიაგნოზის დასმის შემთხვევაში, მთავარ საზრუნავად თანხების მოძიება არ ექცეთ და სახელმწიფო პროგრამების ხარვეზები საკუთარი ჯანმრთელობის ფასად არ „დააბალანსონ.“