ონკოლოგიური დაავადებების რაოდენობა იზრდება, დაფინანსების მოდელი კი უცვლელია

2021 წელს საქართველოში კიბოს 10432 ახალი შემთხვევა გამოვლინდა. ამ დიაგნოზით  7388 ადამიანი გარდაიცვალა. ესაა დაავადებათა კონტროლის ცენტრის მიერ გამოქვეყნებული სტატისტიკა, რომელშიც, ცხადია, არ ჩანს, გარდაცვლილთაგან რამდენი ადამიანის განკურნება ან სიცოცხლის გახანგრძლივება იყო შესაძლებელი იმ შემთხვევაში, თუკი მათ თანამედროვე მკურნალობაზე ექნებოდათ წვდომა. თუმცა სიმსივნის მკურნალობის დაფინანსების ის მოდელი, რომელიც საქართველოში დღეს მოქმედებს, ცალსახად იძლევა იმის თქმის საშუალებას, რომ ხელმისაწვდომი მკურნალობის შემთხვევაში, ლეტალობის სტატისტიკა გაცილებით  მცირე იქნებოდა.

ამას ასევე ადასტურებს დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის მიერ გამოქვეყნებულ სტატისტიკაში მოცემული კიდევ ერთი მონაცემი: მაღალი შემოსავლების მქონე ქვეყნების 90%-ზე მეტმა განაცხადა, რომ კიბოს მკურნალობა მათთან ხელმისაწვდომია, ამავე დროს, იგივე სერვისი ხელმისაწვდომია დაბალი შემოსავლების მქონე ქვეყნების მხოლოდ 30%-ში.

სწორედ ამ უკანასკნელში ერთიანდება საქართველო. მართალია, დაბალი შემოსავლების არაერთი სახელმწიფოსგან განსხვავებით, ჩვენს ქვეყანაში სიმსივნეების მკურნალობა გაცილებით წინაა წასული და პაციენტები სახელმწიფოსგან ათიათასობით ლარის დაფინანსებას იღებენ, თუმცა ქვეყანას, სადაც ბიუჯეტიდან არაერთი დაავადების სამკურნალო  ძვირადღირებული პრეპარატები ფინანსდება და სადაც ონკოლოგიის სკოლა საკმაოდ განვითარებულია, აქვს შესაძლებლობა, თუნდაც არსებული ფინანსების ფარგლებში, კიბოთი დაავადებული მოქალაქეების მკურნალობა  ბევრად ხელმისაწვდომი გახადოს.  თემა წლებია, არათუ კარგავს, სულ უფრო მეტ აქტუალობას იძენს, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში, სკრინინგის დაბალი მოცვის გამო, კიბოს გამოვლენა ყველაზე ხშირად (შემთხვევათა თითქმის 40%-ში) ხდება გვიან ეტაპზე – მესამე და მეოთხე სტადიებზე. ამას ემატება საერთაშორისო საპროგნოზო შეფასებები (დაავადებათა კონტროლის ცენტრის მონაცემებით), რომელთა თანახმად, 2018-2030 წლების პერიოდში საქართველოში კიბოს ახალი შემთხვევების რაოდენობა 6%-ით მოიმატებს – ქალებში – 5%-ით, კაცებში კი – 7%-ით.

საქართველოში მოქმედი სისტემით, სიმსივნეების მკურნალობის ყველაზე კარგი პაკეტი საყოველთაო ანუ სახელმწიფო ჯანდაცვის სისტემას აქვს. სახელმწიფო პროგრამაში ჩართული პაციენტებისთვის იფარება შემდეგი ონკოლოგიური სერვისები: ქიმიოთერაპია, ჰორმონოთერაპია, მონოკლონური ანტისხეულები/თიროზინკინაზას  ინჰიბიტორები/ბისფოსფონატები, ონკო ქირურგია. ონკოლოგიური პაციენტების მკურნალობის ბიუჯეტი ერთ პაციენტზე 25 000 ლარს შეადგენს.

თუმცა ეს სერვისები ყველა მოქალაქეს თანაბრად არ უფინანსდება და მხოლოდ იმ ადამიანებისთვისაა სრულად ხელმისაწვდომი, რომლებიც გარკვეულ კატეგორიაში შედიან. ეს კატეგორიებია:

სოციალურად დაუცველის სტატუსის მქონე ადამიანები, 17 წლამდე ბავშვები, პედაგოგები, სტუდენტები, იძულებით გადაადგილებული პირები, შშმ პირები და საპენსიო ასაკის პირები, ასევე მაღალი დაფარვები აქვთ ყოველთვიურად 1000 ლარზე ნაკლები შემოსავლის მქონე მოქალაქეებს, თვითდასაქმებულებს, არარეგულარული შემოსავლის მქონე ადამიანებს.

დასახელებულ კატეგორიებს სახელმწიფო აძლევს კიდევ ერთ მნიშვნელოვან უპირატესობას: მათ აქვთ უფლება, კერძო პაკეტი შეიძინონ, რაც მათ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაზე წვდომას არ უზღუდავს. თუმცა მდგომარეობა სხვაგვარია საშუალო შემოსავლის მქონე მოქალაქეებთან მიმართებაში. ესენი არიან ადამიანები, რომელთა ყოველთვიური შემოსავალი 1000 ლარზე მეტია, მაგრამ წლიური შემოსავალი არ აღემატება 40 000 ლარს. ანუ თვეში 1000-დან 3300-მდე ლარის შემოსავალი აქვთ. მათ უნდა აირჩიონ – ან საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში დარჩნენ (თუმცა – შეზღუდული პირობებით) ან კერძო დაზღვევა შეიძინონ. რაც შეეხება ონკოლოგიურ სერვისებს, თუ კერძო დაზღვევას შეიძენენ, სახელმწიფოს მხრიდან უნარჩუნდებათ  ქიმიო და ჰორმონოთერაპიები. ამ შემთხვევაში პრობლემა ისაა, რომ კერძო დაზღვევას, საუკეთესო პირობების შემთხვევაშიც კი, არ აქვს ონკოლოგიური სერვისების დაფინანსების ისეთი მაღალი ლიმიტები, როგორიც სახელმწიფო დაზღვევას.

რაც შეეხება 40 ათასი ლარზე მეტი შემოსავლის მქონე ადამიანებს, მათზე საყოველთაო ჯანდაცვა აღარ ვრცელდება, ასე რომ დაზღვევის ფორმებს შორის მხოლოდ კერძო დაზღვევის შეძენა შეუძლიათ (სახელმწიფო დაფინანსებით სარგებლობის უფლება მხოლოდ მშობიარობის და სხვა სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში უნარჩუნდებათ). პრობლემა ამ შემთხვევაშიცაა : მაგალითად, 4 ათასლარიანი შემოსავლის მქონე მოქალაქისთვის რამდენიმე ათეული და არცთუ იშვიათად ასეული ათასი ლარის ღირებულების სამედიცინო სერვისი უკვე კრიტიკული დანახარჯია და, შესაბამისად, მათთვისაც ხშირ შემთხვევაში ხელმიუწვდომელია. მიზეზი იგივეა – კერძო სადაზღვევო პაკეტებში ონკოლოგიუეი სერვისების სათანადო დაფინანსების არარასებობა.

როდესაც ადამიანი კერძო დაზღვევას ყიდულობს, თავს უპირატეს მდგომარეობაში გრძნობს, რადგან აქვს შესაძლებლობა, ისარგებლოს იმ სერვისებით, რასაც საყოველთაო ვერ ფარავს. ასევე შეუძლია აირჩიოს სასურველი ექიმი, დამატებითი სერვისები, უკეთესი პირობები და ა.შ. თუმცა ეს უპირატესობები ქრება, როდესაც ადამიანს ონკოლოგიურ დიაგნოზს უსვამენ. ონკოლოგიის მკურნალობა ათიათასობით ლარს უკავშირდება. ასეთი დაფარვები კი, როგორც აღვნიშნეთ, კერძო სადაზღვევო კომპანიებს არ აქვთ. კერძო სექტორს ამაზე ასეთი არგუმენტი აქვს: საქართველოში არ მოქმედებს ჯანმრთელობის სავალდებულო დაზღვევა, ბაზარი არის პატარა (კერძო დაზღვევა მოსახლეობის მხოლოდ 16%-ს აქვს) და დაბალგადამხდელი. ამიტომ შეუძლებელია ბევრი და შედარებით ძვირადღირებული პაკეტების გაყიდვა, რის გარეშეც ძვირადღირებული სერვისები ვერ დაიფარება. სწორედ ამიტომ, სადაზღვევო კომპანიები ითხოვენ უნივერსალური პაკეტის შექმნას, რაც იქნება აუცილებელი მინიმუმი ყველა მოქალაქისთვის, თანაც – იქნება სავალდებულო. ბაზისურ პაკეტში სავალდებულო უნდა იყოს სავალდებულო ონკოლიგიური პაკეტიც.

ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, უნდა შეიქმნას პაკეტი, რომელიც ერთნაირი იქნება ყველა მოქალაქისთვის და რომელიც დაფარავს ყველა საბაზისო, მათ შორის ონკოლოგიურ სერვისს – მინიმუმ, ისეთსავე ლიმიტებს, რაც საყოველთაო ჯანდაცვას აქვს. ამასთან, ამ პაკეტს მოსახლეობის მოწყვლად ნაწილს (პენსიონრები, ბავშვები, სოცდაუცველები და ა.შ.)  სახელმწიფო სრულად დაუფინანსებს, გარკვეული შემოსავლების მქონე მოქალაქეებს – ნაწილობრივ, მაღალშემოსავლიანი ადამიანები კი სადაზღვევო პრემიებს მთლიანად თავად გადაიხდიან. ასეთია სქემა, რომელიც, სადაზღვევო კომპანიებისა და ექსპერტების აბსოლუტური უმრავლესობის აზრით, სადაზღვევო ბაზარს გაზრდის, ეს კი ნიშნავს დაზღვევის განვითარებას და მეტი სერვისის დაფინანსებას. თანაც, ამ ინიციატივის თანახმად, დამატებითი პაკეტის შეძენის, ანუ უნივერსალური-საბაზისო პაკეტის გაუმჯობესების უფლება ნებისმიერ მოქალაქეს ექნება განურჩევლად შემოსავლისა.

ეს ის პირობაა, რომელიც თავად სახელმწიფოს აქვს აღიარებული: პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის განვითარების ხედვა 2030 წლისთვის ითვალისწინებს ერთიანი სტანდარტიზებული პაკეტის შემოღებას, რომელსაც სახელმწიფო სრულად დააფინანსებს დაბალშემოსავლიანი ჯგუფებისთვის, ნაწილობრივ დააფინანსებს საშუალოშემოსავლიანი ჯგუფებისათვის, ხოლო მაღალშემოსავლიანი მოსახლეობა თავად დაფარავს.

ექსპერტები ამბობენ, რომ ასეთი მიდგომა სახელმწიფოსთვის დამატებითი ფინანსური ტვირთი არ იქნება, სამაგიეროდ მოსახლეობას გაცილებით მეტი და ძვირადღირებული სერვისი დაუფინანსდება. გარდა ამისა, ეს აღმოფხვრის იმ დისკრიმინაციას, რომელსაც ონკოლოგიურ პაციენტებს შორის მოქმედი კანონი აჩენს. ამის მაგალითია ის შემთხვევები, რომლებზეც jandacva.ge უკვე წერდა: ჩვენი ერთი რესპონდენტი არის პაციენტი, რომელიც დასაქმებულია და გარკვეული  ხელფასი აქვს. მეორე კი სოცდაუცველია. ორივე მათგანს რამდენიმე ათეული ათასი ლარის დაფინანსება დასჭირდა. პირველ შემთხვევაში, რადგან მოქალაქეს კერძო დაზღვევა ჰქონდა, ის სრულფასოვნად ვერ სარგებლობდა საყოველთაო ჯანდაცვის დაფინანსებით, კერძო დაზღვევა კი მისი მკურნალობის მხოლოდ მცირე ნაწილს წვდებოდა, რაც მკურნალობის გარეშე დარჩენის ტოლფასია. ამ პაციენტს შეეძლო კერძო დაზღვევაზე უარის თქმა და საყოველთაოში გადასვლა, თუმცა ამისთვის მოცდის პერიოდი არსებობს, რაც ონკოპაციენტისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დროის დაკარგვას ნიშნავს. ამიტომ ამ ადამიანს განკურნებისთვის საჭირო თანხები ახლობლებმა შეუგროვეს.

მეორე შემთხვევაში კი, სოციალურად დაუცველმა პაციენტმა მკურნალობა სრულად სახელმწიფოს დაფინანსებით ჩაიტარა და გამოჯანმრთელდა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი პირველი რესპონდენტი დასაქმებულია, სახელმწიფო ბიუჯეტში გადასახადებს იხდის და შესაბამისად, აფინანსებს სოცდაუცველების მკურნალობას, თავად სახელმწიფოსგან პრაქტიკულად მკურნალობის გარეშე დარჩა. მისი ხელფასი მას, სოცდაუცველ პაციენტთან შედარებით, არანაირ უპირატესობას არ აძლევდა, რადგან საუბარია ათობით ათასი ლარის ღირებულების მკურნალობაზე. სწორედ ამ სისტემის გამოსწორებას ითხოვენ არა მხოლოდ სადაზღვევო სექტორი და ექსპერტები, არამედ პაციენტები და ექიმებიც კი, რომლებიც, დაავადების მართვასთან ერთად, ფინანსების მოძიებით არიან დაკავებულები.

ექიმები ყვებიან, რომ, როდესაც პაციენტს დიაგნოზს დაუსვამენ, ამის შემდეგ იწყება ფიქრი იმაზე, ფინანსური თვალსაზრისით როგორ შეურჩიონ ისეთი მკურნალობა, რომლის დაფინანსების მოპოვებასაც ონკოპაციენტი შეძლებს. არცთუ იშვიათია შემთხვევები, როდესაც პაციენტი წყვეტს მკურნალობას ან არჩევს ნაკლებ ეფექტურ, თუმცა ფინანსურად დამზოგველ რეჟიმებს.

ონკოლოგები ამბობენ, რომ მსოფლიო მედიცინა ონკოლოგიაში წინ მიდის, ჩნდება ახალი და ეფექტიანი მეთოდები, საქართველოში არსებული დაფინანსებით კი პაციენტები იმ მეთოდებით მკურნალობაზე მიდიან, რომლებიც მედიცინის წარსულია და ნაკლებშედეგიანია. შეუძლებელია, სახელმწიფოს დავუკარგოთ ის პროგრესი, რომელსაც ქვეყანამ სიმსივნეებით დაავადებული პაციენტების მკურნალობისთვის ბოლო წლებში მიაღწია. ბიუჯეტის ზრდამ ათასობით ადამიანის სიცოცხლე გადაარჩინა.

ონკოლოგიური მედიკამენტების ბიუჯეტის მხოლოდ მედიკამენტების დაფინანსების ზრდის დინამიკა  2019-21 წლებში ასეთია: 2019 წელი – 24 მლნ. ლარი, 2020 წელი – 40,7 მლნ. ლარი, 2021 წელი – 80,3 მლნ. ლარი. ზრდა შთამბეჭდავია, თუმცა არასაკმარისი. ერთი წლის ჭრილში მკურნალობის ლიმიტი არ არის საკმარისი მრავალი სიმსივნის სრულყოფილი მკურნალობისთვის და მოიცავს შემდეგ მედიკამენტებს:

ჰორმონდადებითი ძუძუს კიბო: რიბოციკლიბი – 3 თვე, პალბოციკლიბი – 2 თვე;

კოლორექტული კიბო: ბევაციზუმაბი – 7 თვე, ცეტუქსიმაბი – 7 თვე, ლონსურფი – 2 თვე;

ფილტვის კიბო: ოსიმერტინიბი – 1 თვე, ალექტინიბი – 3 თვე, ერლოტინიბი – 7 თვე, ატეზოლიზუმაბი – 3 თვე;

საკვერცხის კიბო: ოლაპარიბი – 2 თვე, ბევაციზუმაბი – 4 თვე;

პროსტატის კიბო: ენზალუტამიდი – 5 თვე, აბირატერონი – 6 თვე;

თირკმლის კიბო: სუნიტინიბი – 5 თვე, პაზოპანიბი – 4 თვე;

ღვიძლის კიბო: სორაფენიბი – 6 თვე;

მელანომა: დაბრაფენიბი/ტრამეტინიბი – 3 თვე, ვემურაფენიბი – 5 თვე.

სიმსივნეების მკურნალობა, მათი ლოკალიზასიის, სტადიისა და სხვა კრიტერიუმების მიხედვით სხვადასხვა მიდგომას და მედიკამენტებს მოითხოვს. უახლესი მედიკამენტების ნაწილს კი სახელმწიფო საერთოდ არ აფინანსებს. მეტიც: ონკოლოგების მზაობის მიუხედავად, ქვეყანას არ აქვს შესაბამისი გაიდლაინები. მიზეზი ხელისგულზე დევს: გაიდლაინებში მკურნალობის თანამედროვე მეთოდები უნდა ჩაიწეროს და არა ონკოლოგიის წარსული მონაპოვრები. შესაბამისად, უნდა გაიწეროს თანამედროვე მედიკამენტები. ამ ყველაფრის დეკლარირებით კი სახელმწიფო ამ მედიკამენტების დაფინანსების ვალდებულებას აიღებდა. თუმცა პრობლემა მხოლოდ ეს არ არის.

არის სიმსივნეები, რომელთა მკურნალობისთვის ერთ პაციენტზე გამოყოფილი 25 ათასი ლარი არ არის საჭირო. არსებული სისტემით კი, ეს თანხა არ რჩება იმ პაციენტებს, რომლებსაც, მათი დიაგნოზიდან გამომდინარე, 25 ათასზე მეტი თანხა ესაჭიროებათ.

ის, რომ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ფარგლებში სიმსივნეების სამკურანლო ბიუჯეტი და ერთ პაციენტზე გამოყოფილი თანხები იზრდება, ცხადია, კარგია, თუმცა გაცილებით ეფექტიანი იქნებოდა, მოქმედებდეს დიაგნოზზე მიბმული დაფინანსება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ერთ პაციენტზე გამოყოფილი უნდა იყოს არა ფიქსირებული თანხა, არამედ საჭირო თანხა განისაზღვროს კონკრეტული დიაგნოზისთვის აუცილებელი მკურნალობისა და მედიკამენტების მიხედვით.

ასეთი სისტემა სხვა დაავადებების შემთხვევაში უკვე ამოქმედდა 1 ნოემბრიდან. სისტემა „დიარჯის“ სახელითაა ცნობილი. ამ სისტემის პრინციპია, ავადმყოფის მკურნალობა დაფინანსდეს არა „მოჭრილი“ ტარიფით, არამედ მკურნალობისთვის აუცილებელი კონკრეტული ჩარევების ტარიფის მიხედვით.

თუმცა რეფორმა არ ეხება რამდენიმე ჩარევას და მათ შორის მოხვდა ონკოლოგიური პაციენტებისთვის აუცილებელი თერაპიები – ქიმიოთერაპია, ჰორმონოთერაპია, სხივური თერაპია და მასთან დაკავშირებული გამოკვლევები და მედიკამენტები.

ჯანდაცვის საკითხების ექსპერტი თენგიზ ვერულავა ამბობს, რომ „დიარჯი“ ამ ეტაპზე დაკვირვების ქვეშაა.

„“დიარჯი“ სატესტო რეჟიმში ამოქმედდა და ეს სისტემა დაკვირვების ქვეშაა. ონკოლოგიური პაციენტები ერთერთი პრიორიტეტული პაციენტები არიან და ცხადია, სახელმწიფო მათ ყურადღების მიღმა არ დატოვებს. დიდი ალბათობით, სწორედ სიმსივნური დაავადებების სირთულიდან გამომდინარე, ეს ნაწილი არ მოხვდა „დიარჯის“ პირველ ეტაპზე. ჯერ პროგრამა დაკვირვების ქვეშაა. უნდა გამოიკვეთოს მისი ხარვეზები და შესაძლო ცვლილებები და ამის შემდეგ შევა მასში ისეთი რთული სფერო, როგორიც ონკოლოგიაა. „დიარჯის“ ამოქმედების პირველ ეტაპზე გამოიკვეთა, რომ მაგალითად პენსიონრებს თანხობრივად გაეზარდათ მათი გადასახდელი ლიმიტი – 10%, რადგან მომატებული ტარიფის 10 პროცენტი თანხაში უფრო მეტი გამოვიდა. ონკოლოგიური პაციენტების მკურნალობა კი გაცილებით დიდ თანხებს უკავშირდება და შესაძლოა, ჯანდაცვის სამინისტროში სწორედ ამ პროცესებს აკვირდებიან. არაა გამორიცხული, სამინისტრო ყველა ონკოპაციენტის სრულ დაფინანსებას განიხილავდეს, რათა მათ თანაგადახადა არ მოუწიოთ. ონკოლოგიური პაციენტები რომ სახელმწიფოსთვის პრიორიტეტია, ამას ისიც ადასტურებს, რომ იანვრიდან რეფერენტული ფასების დაწესება პირველ რიგში სწორედ ონკოლოგიურ მედიკამენტებს შეეხება,“ – განაცხადა თენგიზ ვერულავამ.

მისი თქმით, ამ პროცესების პარალელურად აუცილებლად დასაწყებია საუბარი საბაზისო პაკეტის ამოქმედებაზეც, რათა დისკრიმინაცია აღმოიფხვრას.

„კერძო სადაზღვევო კომპანია მოგებაზეა ორიენტირებული და შესაძლოა, მან საკუთარ პაკეტში არ ჩასვას ძვირადღირებული სერვისები. სწორედ ამიტომ უნდა არსებობდეს სტანდარტული პაკეტი, რომელზე უარეს პაკეტსაც ის მომხმარებელს ვერ შესთავაზებს. ეს პაკეტი კი ამავდროულად სავალდებულო უნდა იყოს, თუმცა მისი გადახდის მექანიზმი სხვადასხვა უნდა იყოს ადამიანის სოციალური სტატუსისა და შემოსავლების მიხედვით. მსგავსი სისტემა მოქმედებს მაგალითად გერმანიაში, სადაც მოქალაქეს, რომელსაც 5 ათას ევროზე მეტი შემოსავალი აქვს, შეუძლია დატოვოს სახელმწიფო დაზღვევის პროგრამა და კერძო დაზღვევაში გადავიდეს, თუმცა პაკეტი, რომელსაც ის კერძო სადაზღვევო კომპანიისგან შეიძენს, უნდა აკმაყოფილებდეს საბაზისო პირობებს,“ – განმარტავს ვერულავა. ექსპერტი ამბობს, რომ მართალია „დიარჯი“ დაგვიანებულია და უნივერსალურ პაკეტზე მუშაობაც დაწყებული არ არის, თუმცა ეს ის ცვლილებებია, რომელთა განხორციელება ქვეყანას აუცილებლად მოუწევს, რათა რეალური უნივერსალური დაზღვევა მივიღოთ.